In 2015 heeft het bestuur van het museum besloten om de inrichting van het museum grondig te vernieuwen. De vaste presentaties van de belangrijke jugendstil keramiek collectie en van de geschiedenis van de stad Purmerend en de omliggende regio waren verouderd en te weinig aansprekend voor de huidige en jongere generaties.
Het museum wilde en wil het kloppend hart van de stad en streek zijn, waar bezoekers kunnen zien hoe het verleden de huidige stad Purmerend heeft gevormd. In 2018 is de eerste fase van deze vernieuwing afgerond met een nieuw entreegebied en een geheel vernieuwde aardewerkzaal, beide ontworpen en ontwikkeld door het toonaangevende bureau Kloosterboer Decor.
Daarna was het tijd voor het museum om ook het tweede deel van de vernieuwing in gang te zetten: de vaste presentatie over de geschiedenis van de stad Purmerend van het vroegste begin in de 14e eeuw tot nu en de (nabije) toekomst. Naast de vele historische en hedendaagse verhalen en objecten kwam er apart ruimte voor de belangrijke geschiedenis van Purmerend als regionaal functionerende marktstad. Ook geven we nader aandacht aan de Beemster; het UNESCO Werelderfgoed dat sinds 2022 onderdeel uitmaakt van de gemeente Purmerend.
De nieuwe presentatie
De nieuwe presentatie beslaat de gehele bovenetage en bestaat uit drie achter elkaar liggende ruimtes. Het museum wil via verschillende manieren het publiek op een intensievere en meer aansprekende manier kennis laten maken met de geschiedenis van de stad en regio. Uitgangspunt is het zichtbaar maken en ontsluiten van de collectie door middel van verhalen uit de geschiedenis van Purmerend en de regio; van ontstaan tot aan het heden. Centraal staan bekende en minder bekende mensen en gebeurtenissen waarbij de context vertaald is naar persoonlijke verhalen. De presentatie heeft een eigentijdse museale aanpak met mogelijkheden tot interactie.
De nieuwe presentatie bestaat uit een voor-, midden- en achterruimte.
Voorruimte
Dit is de eerste ruimte die de bezoeker betreedt. In deze ruimte staat de centrumfunctie van de stad Purmerend door de eeuwen heen centraal: als vissersdorp, als marktstad en later ook als groeigemeente en plek om uit te gaan, te wonen of onderwijs te volgen.
De bezoeker wordt als eerste getrokken naar een filmprojectie in het midden van de ruimte. In deze introductiefilm wordt het verhaal van de groei van de stad in vogelvlucht en met veel historische en hedendaagse beelden verteld. De kleine stad aan het water ontwikkelt zich langzaam maar zeker tot een stad met in de nabije toekomst 100.000 inwoners. Een stad die werd gevormd door het water en zich na de droogmakerijen opnieuw uitvond als agrarisch centrum met een levendige veehandel en eeuwen later de stad werd waar duizenden Amsterdammers en anderen een nieuw onderdak vonden in de nieuw aangelegde wijken. En ten slotte de stad die fuseerde met de Beemster en in 2040 het economische, duurzame en technologische hart van Noord-Holland wil zijn.
Verschillende van deze thema's komen vervolgens terug in de opstelling in de ruimte, waar verhalen, objecten en audiovisuele middelen elkaar versterken. Enkele van de thema's die aan bod komen zijn:
- De stad in beeld. Hier laten we de stad en de groei van de stad zien via oude kaarten, nieuwe bouwplannen, stadsgezichten in schilderijen, prenten, foto's en oude filmbeelden. Ook staan we hier stil bij de groeispurt die Purmerend doormaakte in de jaren zestig en zeventig.
- Het slot Purmersteijn. Weinigen weten dat er vanaf de 15e eeuw een groot kasteel in Purmerend stond, gebouwd door de Amsterdammer Willem Eggert (de eerste Heer van Purmerend en tevens mede-stichter van de Nieuwe Kerk in Amsterdam). De geschiedenis van het slot vertelt ook de geschiedenis van de stad en streek en zal bij de jongere generaties ook tot de verbeelding spreken.
- De droogmakerijen. Hier laten we via historische objecten, kunstwerken en hedendaagse media, producten en verhalen zien hoe belangrijk de Beemster, de Purmer en de Wormer waren en zijn voor de stad Purmerend. Daar waar de Beemster uiteindelijk UNESCO Werelderfgoed werd, ontwikkelde de Purmer zich tot een polder waar de stad Purmerend zijn groei kon realiseren.
- Ondernemerschap. Als stad met een belangrijke centrumfunctie in de regio was Purmerend in de afgelopen eeuwen zeer aantrekkelijk voor grote en kleine ondernemers, zoals op het gebied van de handel, de zeevaart, drukkerijen, detailhandel en levensmiddelenfabrieken. Tegenwoordig ontwikkelt de stad zich, samen met de Beemster, als centrum voor duurzame voedselproductie en voor de gaming- en tech-industrie via H20 en Purmervalley.
- Vervoer en bereikbaarheid. Purmerend heeft drie NS stations en verschillende busverbindingen met gemeenten in de wijde regio. Al eeuwenlang leiden vele wegen van en naar de stad, eerst via trekschuiten, later via het Noordhollandsch Kanaal en via de tram. Tegenwoordig is de stad een belangrijk vertrekpunt voor de regionale pleziervaart, fietstochten en wandelroutes.
- Instituties en het gezag. Dit is een thema om de belangrijke rol aan te geven die het gezag in de stad speelde, zoals het bestuur in het stadhuis en de kerk, maar ook het weeshuis, het ziekenhuis en het onderwijs. Het museum bezit veel objecten en verhalen die hier betrekking op hebben.
- Ontspanning en vermaak. Al vele eeuwen komen mensen vanuit de regio naar Purmerend voor de kermis, om naar de film, het theater of het museum te gaan, maar ook om deel te nemen aan het rijke verenigingsleven hier. De stad kende en kent bijvoorbeeld talloze sport- en muziekverenigingen. Hier is veel van bewaard en het leent zich goed voor bijzondere verhalen uit het verleden en van nu.
Middenruimte
Dit is de tweede ruimte die de bezoeker betreedt. Hier staat de geschiedenis van de markten centraal. Purmerend verkreeg in 1484 zijn marktrechten van graaf Jan van Egmond. De stad is economisch groot geworden door de markthandel. In de loop der jaren zijn er vele markten ontstaan, waaronder de vismarkt, veemarkt, kaasmarkt, paardenmarkt, groentemarkt, pluimveemarkt en een warenmarkt. Deze markten trokken vele handelaren en kopers naar de stad, waaraan de Purmerenders hun brood konden verdienen. Door te werken op de markt, in winkels, herbergen, cafés en dinsdaghuizen of bij stalhouderijen, uitspanningen en smederijen wisten zij geld te verkrijgen van alle bezoekers van deze stad.
De grootste trekpleister was tot februari 2001 de veemarkt midden in het centrum. Door het uitbreken van de mond en klauwzeer werden alle veemarkten in Nederland gesloten. Na een korte sluitingsperiode zijn slechts vier veemarkten onder strengere voorwaarden opnieuw begonnen, waaronder de Veemarkt Purmerend. Het Purmerends Museum toont deze levende geschiedenis en maakt de bezoekers deelgenoot van dit bijzondere verhaal.
De nieuwe opstelling in deze ruimte bestaat uit twee delen:
Beleef de Markt. In dit deel staat de beleving centraal. Wanneer de bezoeker deze ruimte binnenkomt, waant hij zich direct op de Koemarkt. Kijkend door het raam van een café op de Koemarkt ziet men de veemarkten door de tijd heen langstrekken. Via een projectie komen beelden langs van de oude koemarkt, handelaren die hun vee van de hand doen, maar ook beelden van nu, met zijn uitgaanspubliek komen langs.
De markt in beeld. In dit deel is ten eerste een grote wandkaart te zien van Purmerend met daarop aangegeven de plekken waar alle markten in de stad zich bevonden. In twee grote vitrines tonen we de rijkdom aan objecten, foto's en kunstwerken die betrekking hebben op de markten, zoals het schilderij van de koemarkt, kleding van de marktmeesters, gebruiksvoorwerpen en portretten.
Achterruimte
De laatste ruimte van de zolder zit bomvol verhalen. In dit open depot of verhalenkamer worden objecten uit diverse deelcollecties plus historisch en meer recent beeldmateriaal van uiteenlopende onderwerpen getoond. Hier wordt op een aansprekende manier de veelheid aan onderwerpen en objecten zonder speciale hiërarchie gepresenteerd. Belangrijke objecten of verhalen worden nadrukkelijker uitgelicht en geven uitgebreidere uitleg.
De herinrichting is mede mogelijk gemaakt door een grote bijdrage van de Stichting Vrienden van het Purmerends Museum, alsmede dankzij belangrijke bijdragen van de gemeente Purmerend, BPD Cultuurfonds, SVP, Rotary Purmerend, VSB Beemster en Rabobank Waterland en Omstreken.